Unijne rozporządzenie w sprawie ekoprojektu zrównoważonych produktów, czyli ESPR (ang. Ecodesign for Sustainable Products Regulation), weszło w życie 18 lipca 2024 r. Jest to kolejny akt prawny będący pochodną Europejskiego Zielonego Ładu – strategii zrównoważonego rozwoju UE, której celem jest przekształcenie Unii w nowoczesną, konkurencyjną gospodarkę neutralną dla klimatu i opartą na obiegu zamkniętym.
ESPR ma na celu ustanowienie ram prawnych, które przyczynią się do:
- dostosowania produktów do wymogów zasobooszczędnej, neutralnej dla klimatu gospodarki;
- zmniejszenia ilości odpadów;
- zapewnienia, by wyniki osiągane przez liderów zrównoważonego rozwoju stały się normą.
Dla produktów lub grup podobnych produktów ustanawiane będą – poprzez akty delegowane – wymogi ekoprojektu, czyli zestaw aspektów dotyczących zrównoważonego środowiska odnoszących się zarówno do produktu, jak i procesów zachodzących w całym łańcuchu wartości. W efekcie wymogi te powinny poprawić następujące aspekty produktu:
- trwałość i niezawodność;
- możliwość ponownego użycia, ulepszenia, naprawy, konserwacji i odnowienia;
- obecność substancji wzbudzających obawy;
- zużycie energii i efektywność energetyczną;
- zużycie wody i efektywność wodną;
- zużycie zasobów i zasobooszczędność;
- zawartość materiałów z recyklingu;
- możliwość regeneracji, recyklingu i odzysku materiałów;
- wpływ na środowisko, w tym ślad węglowy i ślad środowiskowy;
przewidywaną ilość wytwarzanych odpadów.
Wymogi ESPR nie mogą jednak znacząco negatywnie wpływać na funkcjonalność, dostępność cenową produktów ani konkurencyjność podmiotów gospodarczych produkujących czy oferujących zrównoważone produkty.
Zakres zastosowania
Rozporządzenie obejmuje szeroką gamę towarów fizycznych wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytku. Wyjątki obejmują m.in.: żywność, pasze, produkty lecznicze, produkty weterynaryjne, żywe rośliny i zwierzęta, produkty pochodzenia ludzkiego oraz pojazdy.
Produkty objęte obowiązkami muszą spełniać wymogi ekoprojektu, aby mogły być wprowadzone do obrotu na rynku unijnym.
Produkty i sektory priorytetowe
Ze względu na szeroki zakres, wymogi ekoprojektu nie będą wdrażane jednocześnie dla wszystkich produktów. Priorytetowe produkty i sektory objęte wymogami w pierwszej kolejności to:
- żeliwo i stal;
- aluminium;
- tekstylia, w tym odzież i obuwie;
- meble, w tym materace;
- opony;
- detergenty, farby, smary i chemikalia;
- produkty związane z energią;
- produkty technologii informacyjno-komunikacyjnych i inne urządzenia elektroniczne.
Wymogi informacyjne
Produkty będą musiały spełniać wymogi informacyjne dotyczące aspektów zrównoważonego rozwoju. W tym celu funkcjonować będą cyfrowe paszporty produktów, które umożliwią przekazywanie informacji w całym łańcuchu wartości i ułatwią konsumentom świadome wybory.
Etykiety będą dodatkowym narzędziem informacyjnym, prezentującym dane w prosty i czytelny sposób, np. poprzez klasy efektywności. Sposoby prezentowania informacji, zarówno w cyfrowych paszportach, jak i etykietach, będą określone w odrębnych aktach delegowanych.
Orientacyjny harmonogram przyjęcia wymogów
| Produkt/środek | Data wejścia w życie | Uwagi |
| Żelazo i stal | 2026 r. | Duży potencjał ograniczania wpływu na klimat, energię i jakość środowiska |
| Tekstylia i odzież | 2027 r. | Wydłużenie cyklu życia produktów, synergia z rozporządzeniem w sprawie etykietowania wyrobów włókienniczych |
| Opony | 2027 r. | Poprawa recyklingu i ograniczenie ryzyka gospodarowania odpadami |
| Aluminium | 2027 r. | Zwiększenie recyklingu i odporności dostaw, redukcja emisji GHG |
| Meble | 2028 r. | Poprawa wykorzystania zasobów i ograniczenie wpływu produkcji na środowisko |
| Materace | 2029 r. | Wytwarzanie odpadów, wydłużenie cyklu życia i efektywne wykorzystanie materiałów |
| Produkty horyzontalne (elektronika, AGD, ICT) | 2027–2029 r. | Zamknięty obieg surowców, recykling, wpływ na klimat, wydłużenie życia produktów |
Obowiązki przedsiębiorców
Producenci muszą zapewnić:
- zgodność produktów z wymogami ekoprojektu;
- dostępność informacji o produkcie, instrukcji użytkowania i cyfrowego paszportu;
- procedury oceny zgodności przed wprowadzeniem produktu do obrotu;
- identyfikację produktu poprzez numer typu, partię lub numer seryjny (w przypadku małych produktów – informacje na opakowaniu lub w dokumentacji).
Importerzy mogą wprowadzać produkty do obrotu wyłącznie jeśli:
- producent przeprowadził ocenę zgodności;
- produkt jest oznakowany znakiem CE;
- dostępny jest cyfrowy paszport produktu.
Dystrybutorzy muszą działać z należytą starannością:
- sprawdzać oznakowanie CE i dokumentację;
- zapewnić dostępność cyfrowego paszportu;
wstrzymać wprowadzanie do obrotu w razie wątpliwości co do zgodności.
Sankcje
Państwa członkowskie UE ustanowią lokalne regulacje dotyczące sankcji za naruszenia ESPR. Rozporządzenie przewiduje, że sankcje mają być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające, obejmując m.in. grzywny oraz tymczasowy zakaz udziału w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego.
Podsumowanie
Rozporządzenie ESPR weszło w życie 18 lipca 2024 r. Wdrożenie pełnych wymogów nastąpi po przyjęciu aktów delegowanych i wykonawczych. ESPR wprowadza nowe obowiązki dla producentów, importerów i dystrybutorów, a także ma znaczący wpływ na rynek produktów zrównoważonych, zamówienia publiczne i procesy produkcyjne w UE.
